Müəssisənin bütün dövriyyə və dövriyyədənkənar aktivlərini, öhdəliklərini və digər sərvətlərin ilkin və bərpa dəyəri ilə qiymətləndirilərək bazar qiymətlərinə uyğunlaşdırılması
Proqram təminatı
Kompüterin proqram təminatı (PT) – təlimatlar yığımından ibarət olub, kompüteri idarə edir və onun köməyi ilə lazım olan məsələni həll edir. Proqram təminatı üç tipə bölünür: sistem proqram təminatı,tətbiqi proqram təminatı və instrumental proqram təminatı.
Sistem proqram təminatı hesablama sisteminin resurslarının düzgün bölünməsini və istifadə edilməsini təmin edir.
Tətbiqi proqram təminatı özündə istifadəçinin tətbiqi programlar paketini birləşdirir. Bu proqramlar paketində istifadəçinin konkret məsələsini həll edə biləcək proqramlar olur.
Instumental proqram təminatı (Və ya Proqramlaşdırma sistemləri)Proqram yaratma vasitələridir. Kompilyator, İnterpretator, Translyatorlar, Proqram dilləri redaktorları və s.
Quraşdırılmış sistemlər və ya proqram mühəndisi müxtəlif sənayelərdə müxtəlif komponentlər üçün etibarlı Xüsusi Mikro Proqram təminatının hazırlanmasına və layihələndirilməsinə kömək edir.
Sistem proqram təminatının tərkibinə aşağıdakı proqramlar daxildir.
BIOS;
Əməliyyat sistemləri;
Qurğu drayverləri;
HESABLAMA MAŞINLARI VƏ KOMPÜTERLƏR HAQQINDA ÜMUMİ MƏLUMAT, R.Q. ƏLƏKBƏROV, t.e.n., AMEA İnformasiya Texnologiyaları İnstitutu.
Aralıq proqram təminatı
Aralıq proqram təminatı (ing. middleware) - 1. Üçqatlı (THREE-TIER) sistemdə: istifadəçi interfeysi ilə verilənlər bazasına erişmə proqram təminatı arasındakı sistem. Bax: THREE-TIER ARCHITECTURE.
2. Tətbiqi proqram və əməliyyat sistemi arasında orta mövqe tutan proqram təminatı. Belə ki, aralıq proqram təminatına uyumlu yazılmış proqramlar heç dəyişiklik edilmədən fərqli əməliyyat sistemlərində işləyə bilər. Belə proqramlara örnək olaraq, yaxşı standartlaşdırılmış proqramlaşdırma dillərini (FORTRAN, Java) və veb-brauzerləri (Netscape, Internet Explorer) göstərmək olar. Aralıq proqram təminatı səbəbindən, proqramlar və veb-səhifələr elə yazıla bilər ki, onlar tamamilə fərqli kompüterlərdə eyni cür işləsin.
== Ədəbiyyat ==
İsmayıl Calallı (Sadıqov), “İnformatika terminlərinin izahlı lüğəti”, 2017, “Bakı” nəşriyyatı, 996 s.
Azad proqram təminatı
Azad proqram təminatı – istifadəçiyə müəyyən əməliyyatları yerinə yetirməyə icazə verən proqram təminatıdır. Bu əməliyyatlara proqramın yüklənməsi, yayılması və təkmilləşdirilməsi aiddir. Bir sıra ölkələrdə qanuna uyğun olaraq, proqram məhsulları və proqramların ilkin kodları müəllif hüquqlarına əsasən qorunurlar. Azad proqram təminatında isə proqram müəllifləri istifadəçiyə proqramların ilkin kodlarından istifadə etmək hüququnu verirlər. Bu da azad lisenziya əsasında yerinə yetirilir. Bu zaman proqramın müəllifi müəllif hüquqlarını özündə saxlayır. 1998-ci ilin fevral ayında " Azad Proqram təminatı" termini " Açıq Mənbəli Proqram təminatı " olaraq dəyişdirildi. Terminologiya ilə bağlı bu mübahisə iki baxış arasında əsas fəlsəfi fərqləri əks etdirir, lakin proqram təminatı lisenziyaları üçün praktiki tələblər, eləcə də bu səhifədəki mətnin qalan hissəsi həm Azad Proqram təminatı, həm də Açıq Mənbəli Proqram təminatı üçün mahiyyətcə eynidir. Pulsuz proqram təminatı ilə hələ işləməmiş bir çox insan "Azad proqram təminatı" terminindəki "pulsuz" sözünün bir qədər fərqli məna daşıması ilə çaşqın olacaq. Onlar üçün "azad" sözü "azad" deməkdir.
Biznes proqram təminatı
Biznes proqram təminatı – elmi və ya əyləncəli xarakterli tətbiqi proqramlardan fərqli olaraq, əsasən biznes sahəsində tətbiq olunmaq üçün nəzərdə tutulmuş tətbiqi proqram. Biznes proqram təminatının sırasına mətn prosessoru, elekron cədvəllər, verilənlər bazaları ilə yanaşı, mühasibat uçotu proqramlarını, maliyyə planlamasını, layihələrin gəlişdirilməsinin idarəedilməsini, qərar qəbuletmə sistemlərini, kadr uçotunu və s. aid etmək olar.
== Ədəbiyyat ==
İsmayıl Calallı (Sadıqov), "İnformatika terminlərinin izahlı lüğəti", 2017, "Bakı" nəşriyyatı, 996 s.
Proqram təminatı mühəndisliyi
Proqram təminatı mühəndisliyi və ya Proqram mühəndisliyi - sistemləşdirilmiş standartlar qrupundan istifadə etməklə proqram vasitələri və komplekslərinin işlənilməsi, praktiki tətbiqi, müşayiət edilməsi və təkmilləşdirilməsini təmin edən elm sahəsidir
Proqram mühəndisliyi təkcə proqram təminatının texniki məsələləri ilə deyil, həm də proqram layihələrinin idarə edilməsi, maliyyələşdirilməsi, kollektivin idarə edilməsi və s. kimi məslələrlə də məşğul olur. Bundan əlavə, proqram mühəndisliyinin əsas məqsədlərindən biri də proqram təminatının istehsalı prosesini dəstəkləmək, maksimal effektivliyə və keyfiyyətə nail olmaq üçün vasitə, metod və nəzəriyyələrin işlənilməsindən ibarətdir.
Proqram təminatı mühəndisliyi proqram təminatının dizaynı, yaradılması, idarə edilməsi ilə maraqlanan sahədir. İlk dəfə 1968-ci ildə NATO-nun keçirdiyi proqram təminatı mühəndisliyi konfransında bu termindən istifadə edilib. İEEE tərəfindən proqram təminatı mühəndisliyi barədə "Software Engineering Body of Knowledge" (SWEBOK) nəşr olunub.
Proqram təminatı mühəndisliyi dinamik şəkildə dəyişən peşə sahəsidir. Aparat platformalarının fasiləsiz şəkildə inkişaf etməsi, eyni zamanda, onların sənaye və istehsalatın müxtəlif sahələrində tətbiqinin getdikcə artması proqram təminatına olan tələbatı daha da artırır. Bununla yanaşı, proqramlaşdırma texnologiyaları da dayanmadan inkişaf edir. Minlərlə proqramlaşdırma dili mövcud olduğuna görə bu dillər üçün müxtəlif kitabxanalar, modullar, işlənilmə mühiti və s.
Proqram təminatı piratçılığı
Proqram təminatı patenti — proqram təminatında olan riyazi və alqoritmik metodlara alınan patent; yaxud kompüterdə proqram təminatı vasitəsilə yerinə yetirilən hər hansı bir şeyə alınan patent. Proqramlar və verilənlər bazaları əsasən müəlliflik hüququ ilə qorunur. Bu, proqramın konkret reallaşmasına icazəsiz istifadədən hüquqi qorunma təminatı verir. Ölkələrin əksəriyyətində belə qorunma müddəti müəllifin ölüm günündən hesablanmaqla 70 ildir. Bəzi ölkələrdə proqram təminatını patent hüququ mexanizmlərinin köməyilə qorumağa icazə verilir. Başqa patentlər kimi, proqram təminatı patenti də daha qısa müddətə (adətən, təxminən 20 il) verilir, ancaq bu zaman verilmiş texnologiyanın reallaşmasının əsasında dayanan ideyaları qoruyur.
İsmayıl Calallı (Sadıqov), "İnformatika terminlərinin izahlı lüğəti", 2017, "Bakı" nəşriyyatı, 794 s.
Sifarişli proqram təminatı
Sifarişli proqram təminatı (custom software) – konkret müştəri üçün işlənib hazırlanmış, yaxud özəl tələbatı ödəyən proqramlar. Sifarişli proqram təminatları heç də “sıfırdan” hazırlanmır. Bəzi məhsullar, məsələn, Visual FoxPro, Microsoft Access, Delphi və başqaları xüsusi olaraq sifarişli proqramlar yaratmaq üçün nəzərdə tutulub və bunun üçün konkret vasitələrə malikdirlər.
İsmayıl Calallı (Sadıqov), “İnformatika terminlərinin izahlı lüğəti”, 2017, “Bakı” nəşriyyatı, 996 s.
What is Custom Software Development?
Şişirdilmiş proqram təminatı
“Şişirdilmiş” proqram təminatı yeni proqramların əski proqramlarla müqayisədə həcminin daha böyük olması və daha çox sistem resursu tələb etməsi tendensiyası. Bunun başlıca səbəbi proqrama (bəzən o qədər də zəruri olmayan) yeni funksiya və imkanların əlavə olunmasıdır.
İsmayıl Calallı (Sadıqov), “İnformatika terminlərinin izahlı lüğəti”, 2017, “Bakı” nəşriyyatı, 996 s.
Məhsuldarlıq proqram təminatı
Məhsuldarlıq proqram təminatı (ing. productivity software; habelə şəxsi məhsuldarlıq proqram təminatı (ing. personal productivity software) və ofis məhsuldarlığı proqram təminatı (ing. office productivity software) kimi də adlandırılır) — sənədlər, prezentasiyalar, cədvəllər, databazalar və s. informasiya istehsalı üçün istifadə olunan tətbiqi proqram təminatı. Adını xüsusilə ofis işçilərinin iş məhsuldarlığını artırmasından alır.
Blender (proqram təminatı)
Blender – üçölçülü kompüter qrafikalarının yaradılması üşün professional sərbəst (ödənişsiz) və açıq proqram təminatıdır, bura modelləşdirmə vasitələri, animasiyalar, vizualizasiya, üçölçülü çapetmə, videonun səsli montajı və sonradan emalı, “qovşaqlar” vasitəsilə tərtib edilməsi (Node Compositing Digital – müxtəlif yerlərdə və müxtəlif zamanlarda əldə edilmiş iki və daha çox şəkillərin bir çərçivədə birləşdirilməsi), həmçinin interaktiv oyunların yaradılması daxildir. Peşəkar komanda tərəfindən təkmilləşdirilməsi səbəbindən sürətli və sabit inkişaf etdiyi üçün hazırda pulsuz 3D redaktorlar arasında ən populyarıdar.
Mülkiyyətçi proqram təminatı
Özəl proqram təminatı — pulsuz və açıq mənbə proqram təminatı icmasının fikrinə görə, onun yaradıcısına, yayımçısına, digər hüquq sahibinə və ya hüquq sahibi tərəfdaşına müasir müəllif hüququ və əqli mülkiyyət hüququ ilə qanuni inhisar verən proqram təminatı. Bu, alıcını proqram təminatını sərbəst şəkildə paylaşmasının, onu dəyişdirməsinin, proqram təminatından özbaşına istifadə etməsinin (bəzi hallarda, bəzi patent yüklü və istifadə qaydaları ilə əlaqəli proqram təminatında olduğu kimi) və bununla da onların azadlıqlarını məhdudlaşdırmasının qarşısını alır.
Özəl proqram təminatı qeyri-azad proqram təminatının alt çoxluğudur. Bu termin pulsuz və açıq mənbəli proqram təminatından fərqli olaraq müəyyən edilir. CC BY-NC kimi qeyri-kommersiya lisenziyaları mülkiyyət hüququ hesab edilmir, lakin azad deyillər. Özəl proqram təminatı qapalı mənbəli proqram təminatı və ya mənbədə mövcud olan proqram təminatı ola bilər.
1960-cı illərin sonlarına qədər kompüterlər – böyükhəcmli və bahalı meynfreymlər, xüsusi kondisionerli kompüter otaqlarındakı maşınlar satılmaq əvəzinə, adətən müştərilərə icarəyə verilirdi. Xidmət və mövcud olan bütün proqram təminatı adətən 1969-cu ilə qədər istehsalçılar tərəfindən ayrıca ödənişsiz təmin edilirdi. Kompüter satıcıları adətən müştərilərə quraşdırılmış proqram təminatının mənbə kodunu təqdim edirdilər. Proqram təminatı hazırlayan müştərilər çox vaxt onu pulsuz olaraq ictimaiyyətə təqdim edirdilər.
Proqram təminatı freymvork
Proqram təminatı freymvorku (ing. Software framework) —kompüter proqramlaşdırmasında ümumi funksionallığı təmin edən proqramın əlavə istifadəçi tərəfindən yazılmış kodla seçici şəkildə dəyişdirilə biləcəyi və beləliklə, tətbiq üçün xüsusi proqram təmin edə biləcəyi abstraksiya. Bu, proqramların qurulması və yerləşdirilməsi üçün standart bir yol təqdim edir. Proqram təminatı freymvorku proqram təminatının, məhsulların və həllərin işlənib hazırlanmasını asanlaşdırmaq üçün daha böyük proqram platformasının bir hissəsi kimi xüsusi funksionallığı təmin edən universal, təkrar istifadə edilə bilən proqram mühitidir.
Proqram təminatı freymvorklarına layihə və ya sistemin inkişafını təmin etmək üçün bütün müxtəlif komponentləri birləşdirən dəstək proqramları, kompilyatorlar, kod kitabxanaları, alət dəstləri və tətbiq proqramlaşdırma interfeysləri (API) daxil ola bilər.
Freymvorklar onları adi kitabxanalardan ayıran əsas fərqləndirici xüsusiyyətlərə malikdir:
nəzarətin inversiyası: Bir freymvorkda, kitabxanalardan və ya standart istifadəçi proqramlarından fərqli olaraq, proqramın ümumi idarəetmə axını zəng edən tərəfindən deyil, freymvork tərəfindən diktə edilir. Bu, adətən "Template Method Pattern" ilə əldə edilir.
defolt davranış: Bu, freymvork tərəfindən təmin edilən abstrakt sinifdə "Template Method Pattern"in invariant üsulları ilə təmin edilə bilər.
genişlənmə qabiliyyəti: İstifadəçi, adətən seçmə üstünlüyü vasitəsilə freymvorku genişləndirə bilər və ya proqramçılar xüsusi funksionallığı təmin etmək üçün özəl istifadəçi kodu əlavə edə bilərlər. Bu, adətən supersinifdə şablon metodunu ləğv edən alt sinifdə çəngəl metodu ilə əldə edilir.
Proqram təminatı freymvorku
Proqram təminatı freymvorku (ing. Software framework) —kompüter proqramlaşdırmasında ümumi funksionallığı təmin edən proqramın əlavə istifadəçi tərəfindən yazılmış kodla seçici şəkildə dəyişdirilə biləcəyi və beləliklə, tətbiq üçün xüsusi proqram təmin edə biləcəyi abstraksiya. Bu, proqramların qurulması və yerləşdirilməsi üçün standart bir yol təqdim edir. Proqram təminatı freymvorku proqram təminatının, məhsulların və həllərin işlənib hazırlanmasını asanlaşdırmaq üçün daha böyük proqram platformasının bir hissəsi kimi xüsusi funksionallığı təmin edən universal, təkrar istifadə edilə bilən proqram mühitidir.
Proqram təminatı freymvorklarına layihə və ya sistemin inkişafını təmin etmək üçün bütün müxtəlif komponentləri birləşdirən dəstək proqramları, kompilyatorlar, kod kitabxanaları, alət dəstləri və tətbiq proqramlaşdırma interfeysləri (API) daxil ola bilər.
Freymvorklar onları adi kitabxanalardan ayıran əsas fərqləndirici xüsusiyyətlərə malikdir:
nəzarətin inversiyası: Bir freymvorkda, kitabxanalardan və ya standart istifadəçi proqramlarından fərqli olaraq, proqramın ümumi idarəetmə axını zəng edən tərəfindən deyil, freymvork tərəfindən diktə edilir. Bu, adətən "Template Method Pattern" ilə əldə edilir.
defolt davranış: Bu, freymvork tərəfindən təmin edilən abstrakt sinifdə "Template Method Pattern"in invariant üsulları ilə təmin edilə bilər.
genişlənmə qabiliyyəti: İstifadəçi, adətən seçmə üstünlüyü vasitəsilə freymvorku genişləndirə bilər və ya proqramçılar xüsusi funksionallığı təmin etmək üçün özəl istifadəçi kodu əlavə edə bilərlər. Bu, adətən supersinifdə şablon metodunu ləğv edən alt sinifdə çəngəl metodu ilə əldə edilir.
Proqram təminatı çərçivəsi
Proqram təminatı freymvorku (ing. Software framework) —kompüter proqramlaşdırmasında ümumi funksionallığı təmin edən proqramın əlavə istifadəçi tərəfindən yazılmış kodla seçici şəkildə dəyişdirilə biləcəyi və beləliklə, tətbiq üçün xüsusi proqram təmin edə biləcəyi abstraksiya. Bu, proqramların qurulması və yerləşdirilməsi üçün standart bir yol təqdim edir. Proqram təminatı freymvorku proqram təminatının, məhsulların və həllərin işlənib hazırlanmasını asanlaşdırmaq üçün daha böyük proqram platformasının bir hissəsi kimi xüsusi funksionallığı təmin edən universal, təkrar istifadə edilə bilən proqram mühitidir.
Proqram təminatı freymvorklarına layihə və ya sistemin inkişafını təmin etmək üçün bütün müxtəlif komponentləri birləşdirən dəstək proqramları, kompilyatorlar, kod kitabxanaları, alət dəstləri və tətbiq proqramlaşdırma interfeysləri (API) daxil ola bilər.
Freymvorklar onları adi kitabxanalardan ayıran əsas fərqləndirici xüsusiyyətlərə malikdir:
nəzarətin inversiyası: Bir freymvorkda, kitabxanalardan və ya standart istifadəçi proqramlarından fərqli olaraq, proqramın ümumi idarəetmə axını zəng edən tərəfindən deyil, freymvork tərəfindən diktə edilir. Bu, adətən "Template Method Pattern" ilə əldə edilir.
defolt davranış: Bu, freymvork tərəfindən təmin edilən abstrakt sinifdə "Template Method Pattern"in invariant üsulları ilə təmin edilə bilər.
genişlənmə qabiliyyəti: İstifadəçi, adətən seçmə üstünlüyü vasitəsilə freymvorku genişləndirə bilər və ya proqramçılar xüsusi funksionallığı təmin etmək üçün özəl istifadəçi kodu əlavə edə bilərlər. Bu, adətən supersinifdə şablon metodunu ləğv edən alt sinifdə çəngəl metodu ilə əldə edilir.
Sahibli proqram təminatı
Özəl proqram təminatı — pulsuz və açıq mənbə proqram təminatı icmasının fikrinə görə, onun yaradıcısına, yayımçısına, digər hüquq sahibinə və ya hüquq sahibi tərəfdaşına müasir müəllif hüququ və əqli mülkiyyət hüququ ilə qanuni inhisar verən proqram təminatı. Bu, alıcını proqram təminatını sərbəst şəkildə paylaşmasının, onu dəyişdirməsinin, proqram təminatından özbaşına istifadə etməsinin (bəzi hallarda, bəzi patent yüklü və istifadə qaydaları ilə əlaqəli proqram təminatında olduğu kimi) və bununla da onların azadlıqlarını məhdudlaşdırmasının qarşısını alır.
Özəl proqram təminatı qeyri-azad proqram təminatının alt çoxluğudur. Bu termin pulsuz və açıq mənbəli proqram təminatından fərqli olaraq müəyyən edilir. CC BY-NC kimi qeyri-kommersiya lisenziyaları mülkiyyət hüququ hesab edilmir, lakin azad deyillər. Özəl proqram təminatı qapalı mənbəli proqram təminatı və ya mənbədə mövcud olan proqram təminatı ola bilər.
1960-cı illərin sonlarına qədər kompüterlər – böyükhəcmli və bahalı meynfreymlər, xüsusi kondisionerli kompüter otaqlarındakı maşınlar satılmaq əvəzinə, adətən müştərilərə icarəyə verilirdi. Xidmət və mövcud olan bütün proqram təminatı adətən 1969-cu ilə qədər istehsalçılar tərəfindən ayrıca ödənişsiz təmin edilirdi. Kompüter satıcıları adətən müştərilərə quraşdırılmış proqram təminatının mənbə kodunu təqdim edirdilər. Proqram təminatı hazırlayan müştərilər çox vaxt onu pulsuz olaraq ictimaiyyətə təqdim edirdilər.
Özəl proqram təminatı
Özəl proqram təminatı — pulsuz və açıq mənbə proqram təminatı icmasının fikrinə görə, onun yaradıcısına, yayımçısına, digər hüquq sahibinə və ya hüquq sahibi tərəfdaşına müasir müəllif hüququ və əqli mülkiyyət hüququ ilə qanuni inhisar verən proqram təminatı. Bu, alıcını proqram təminatını sərbəst şəkildə paylaşmasının, onu dəyişdirməsinin, proqram təminatından özbaşına istifadə etməsinin (bəzi hallarda, bəzi patent yüklü və istifadə qaydaları ilə əlaqəli proqram təminatında olduğu kimi) və bununla da onların azadlıqlarını məhdudlaşdırmasının qarşısını alır.
Özəl proqram təminatı qeyri-azad proqram təminatının alt çoxluğudur. Bu termin pulsuz və açıq mənbəli proqram təminatından fərqli olaraq müəyyən edilir. CC BY-NC kimi qeyri-kommersiya lisenziyaları mülkiyyət hüququ hesab edilmir, lakin azad deyillər. Özəl proqram təminatı qapalı mənbəli proqram təminatı və ya mənbədə mövcud olan proqram təminatı ola bilər.
1960-cı illərin sonlarına qədər kompüterlər – böyükhəcmli və bahalı meynfreymlər, xüsusi kondisionerli kompüter otaqlarındakı maşınlar satılmaq əvəzinə, adətən müştərilərə icarəyə verilirdi. Xidmət və mövcud olan bütün proqram təminatı adətən 1969-cu ilə qədər istehsalçılar tərəfindən ayrıca ödənişsiz təmin edilirdi. Kompüter satıcıları adətən müştərilərə quraşdırılmış proqram təminatının mənbə kodunu təqdim edirdilər. Proqram təminatı hazırlayan müştərilər çox vaxt onu pulsuz olaraq ictimaiyyətə təqdim edirdilər.
LINE (proqram təminatı)
LINE "Line Corporation" tərəfindən hazırlanmış Yapon mobil mesajlaşma proqramıdır. LINE teqlər, ev, xronometraj və rəsmi hesablar daxil olmaqla, müxtəlif interaktiv elementlərlə inteqrasiya olunmuş pulsuz mətn və səsli mesajlaşma, səsli zəng və qrup söhbəti təklif edir. LINE proqramı iOS, Android, BlackBerry, Nokia Asha və Windows Phone daxil olmaqla bir çox platformada mövcuddur və ona smartfonlar, planşetlər və kompüterlərdə daxil olmaq olar. 2013-cü ilin avqust ayına olan məlumata görə, LINE-ın 230 ölkədə 230 milyon istifadəçisi var. LINE müxtəlif dilləri, o cümlədən İngilis, Yapon, Koreya, Sadələşdirilmiş Çin, Ənənəvi Çin, Tay, İndoneziya, Malay, Türk, Vyetnam, İspan, Fransız, Portuqal (Braziliya), Portuqal (Portuqaliya), Alman və İtalyan dillərini dəstəkləyir; O, həmçinin 52 ölkədə tətbiq mağazalarının "pulsuz proqramlar" kateqoriyasında birinci yerdədir.
Signal (proqram təminatı)
Signal pulsuz və açıq mənbəli, platformalar arası şifrələnmiş mesajlaşma proqramıdır. O, Signal Foundation və Signal Messenger MMC tərəfindən hazırlanmışdır. O, faylları, səsli mesajları, şəkilləri və videoları əhatə edə bilən İnternet üzərindən həmyaşıd və ya qrup mesajları göndərmək üçün istifadə olunur. O, həmçinin təkbətək səsli və video zənglər edə bilər, və Android versiyası SMS proqramı kimi də fəaliyyət göstərə bilər.
Siqnal identifikator kimi standart mobil telefon nömrələrindən istifadə edir və Siqnalın digər istifadəçiləri ilə bütün rabitələri təmin etmək üçün başdan sona şifrələmədən istifadə edir. Tətbiq istifadəçi personalarının məlumat kanalının şəxsiyyətini və bütövlüyünü müstəqil şəkildə yoxlaya biləcəyi mexanizmləri ehtiva edir.
Siqnal proqram təminatı və serverlər tamamilə pulsuz və açıq mənbədir. Müştərilər GPL s3 lisenziyası altında, server kodu isə AGPL s3 lisenziyası altında buraxılır. Rəsmi Android tətbiqi bildirişlər üçün Google Play xidmətlərindən istifadə etsə də, tətbiqin lazımi funksiyalara açıq mənbəli alternativləri var ki, o, Google Play xidmətləri quraşdırılmadan rahat işləyə bilsin.
Qeyri-kommersiya Siqnal Fondu 2018-ci ilin fevralında Brian Acton tərəfindən ianə edilən 50 milyon ABŞ dolları məbləğində toxum maliyyəsi ilə başladı.
Havayı proqram təminatı
Freeware (ingilis dilindən tərcümədə Free və Software sözlərindən əmələ gəlib). Freeware kompüter proqram təminatının bir növüdür. Bu tip proqramlar müəllif tərəfindən pulsuz olaraq internetdə paylaşılır və gəlir qazanmaq məqsədi daşımır.
Talk (proqram təminatı)
talk — "Unix" mətn söhbət proqramı. Əvvəlcə yalnız çox istifadəçili bir kompüterə daxil olan istifadəçilər arasında mesajlaşmaya icazə verirdi, lakin sonradan digər sistemlərdəki istifadəçilərlə söhbətə imkan vermək üçün genişləndirilmişdir.
Artıq IRC və digər müasir sistemlərlə əvəz olunsa da, indiki dövrdə də "Linux", BSD sistemləri və "macOS" daxil olmaqla "Unix" bənzəri sistemlərin əksəriyyətinə daxil edilir.
Oxşar qurğular "Multics", CTSS, PLATO və NLS kimi əvvəlki sistemlərdə mövcud idi. 1983-cü ildə "talk" yeni versiyası 4.2BSD ilə "Unix" əmri kimi təqdim edildi və eyni zamanda müxtəlif maşınlarda istifadəçilər arasında elektron söhbətləri yerləşdirəcəkdi. "talk"ın davamı "ntalk," Britt Yennin "ytalk" və Rocer Espel Llimanın "utalk" proqramlarıdır.
Danışıq protokolu vasitəsilə səhv məlumat göndərən "flash" adlı məşhur proqram 1990-cı illərin əvvəllərində uğursuz hədəfin terminal çıxışını pozmaq üçün prankerlər tərəfindən tez-tez istifadə olunurdu. O, bunu adətən sorğu göndərən şəxsin adını təqdim etmək üçün nəzərdə tutulmuş sahəyə terminal əmrlərini daxil etməklə həyata keçirmişdir. Zərərçəkən danışıq sorğusunu aldığı zaman sorğunu göndərən şəxsin adı onların ekranında göstərilir. Bu, terminal əmrlərinin yerinə yetirilməsinə səbəb olur və şəxsin ekranı onu sıfırlayana qədər oxunmaz halda olur.
Proqram təminatı patenti
Proqram təminatı patenti — proqram təminatında olan riyazi və alqoritmik metodlara alınan patent; yaxud kompüterdə proqram təminatı vasitəsilə yerinə yetirilən hər hansı bir şeyə alınan patent. Proqramlar və verilənlər bazaları əsasən müəlliflik hüququ ilə qorunur. Bu, proqramın konkret reallaşmasına icazəsiz istifadədən hüquqi qorunma təminatı verir. Ölkələrin əksəriyyətində belə qorunma müddəti müəllifin ölüm günündən hesablanmaqla 70 ildir. Bəzi ölkələrdə proqram təminatını patent hüququ mexanizmlərinin köməyilə qorumağa icazə verilir. Başqa patentlər kimi, proqram təminatı patenti də daha qısa müddətə (adətən, təxminən 20 il) verilir, ancaq bu zaman verilmiş texnologiyanın reallaşmasının əsasında dayanan ideyaları qoruyur.
İsmayıl Calallı (Sadıqov), "İnformatika terminlərinin izahlı lüğəti", 2017, "Bakı" nəşriyyatı, 794 s.
Proqram təminatı tərtibatı
Proqram təminatı tərtibatı — tətbiqləri, freymvorkları və ya digər proqram komponentlərini yaratmaq və müşayiət üçün nəzərdə tutmaq, dəqiqləşdirmək, dizayn etmək, proqramlaşdırmaq, sənədləşdirmək, sınaqdan keçirmək və səhvləri düzəltmək üçün istifadə olunan proses. Proqram təminatının tərtibatı mənbə kodunun yazılmasını və müşayiət olunmasını əhatə edir, lakin daha geniş mənada o, arzu olunan proqram təminatının konsepsiyasından yekun təzahürə qədər bütün prosesləri, adətən proqram təminatı mühəndisliyi ilə üst-üstə düşən planlı və strukturlaşdırılmış prosesdə bütün prosesləri əhatə edir. Proqram təminatının hazırlanmasına həmçinin tədqiqat, yeni inkişaf, prototipləşdirmə, modifikasiya, təkrar istifadə, yenidən mühəndislik, texniki xidmət və ya proqram məhsulları ilə nəticələnən hər hansı digər fəaliyyətlər daxildir.
Bir sistemin tərtibat metodologiyası bütün layihələr tərəfindən istifadə üçün uyğun deyil. Mövcud metodologiyaların hər biri müxtəlif texniki, təşkilati, layihə və komanda mülahizələrinə əsaslanan spesifik layihələr üçün uyğundur.
Proqram tərtibatçısı araşdırma, dizayn, proqramlaşdırma, sınaq və kompüter proqram təminatının yaradılmasının digər aspektləri daxil olmaqla proqram təminatının hazırlanması prosesi ilə məşğul olan şəxs və ya şirkətdir. Bənzər mənaları olan insanlar üçün digər iş başlıqlarına proqramçı, proqram analitiki və ya proqram mühəndisi daxildir. Proqram təminatı sahəsində ixtisaslaşmış şirkətləri proqram evləri adlandırmaq olar. Böyük bir şirkətdə sadəcə bir hissədən məsuliyyət daşıyan işçilər ola bilər. Daha kiçik tərtibat mühitlərində bir neçə nəfər və ya tək bir şəxs bütün prosesi idarə edə bilər.
Açıq proqram təminatı
Açıq mənbəli proqram təminatı — müəllif hüquqları sahibinin istifadəçilərə proqram təminatını və onun mənbə kodunu hər kəsə və istənilən məqsədlə istifadə etmək, öyrənmək, dəyişdirmək və yaymaq hüququnu verdiyi lisenziya əsasında buraxılan kompüter proqramı. Açıq mənbəli proqram təminatı birgə, ictimai şəkildə hazırlana bilər. Açıq mənbəli proqram təminatı açıq əməkdaşlığın bariz nümunəsidir, yəni istənilən istifadəçi orda onlayn iştirak edə bilər və bu da mümkün töhfə verə biləcək istifadəçilərin sayını sonsuz edir. Kodu yoxlaya bilmək imkanı ictimai etimadı asanlaşdırır.
Açıq mənbəli proqram təminatının tərtibatı bir şirkətin perspektivlərindən kənar müxtəlif perspektivlər gətirə bilər. Standish Group-un 2008-ci il hesabatında açıq mənbəli proqram modellərinin istifadəsinin istehlakçılar üçün ildə təxminən 60 milyard dollar qənaətlə nəticələndiyini bildirir.
Açıq mənbəli kod öyrənmək üçün istifadə oluna bilər və bacarıqlı son istifadəçilərə proqram təminatını öz şəxsi ehtiyaclarına uyğunlaşdırmağa imkan verir. Nəticədə oxşar istəklərə sahib olan istifadəçilər öz modifikasiyalarını fork kimi dərc edir və ya mümkün təkmilləşdirmələri birbaşa "pull request" kimi təqdim edir.
== Tarixi ==
1950-ci və 1960-cı illərdə hesablamanın ilk günlərində proqramçılar və tərtibatçılar bir-birindən öyrənmək və hesablama sahəsini inkişaf etdirmək üçün proqram təminatını bir-birləri ilə paylaşırdılar. Məsələn, Unix istifadəçilər üçün əməliyyat sisteminin mənbə kodunu ehtiva edirdi.
Proqram təminatı mühəndisi
Proqram təminatı mühəndisliyi və ya Proqram mühəndisliyi - sistemləşdirilmiş standartlar qrupundan istifadə etməklə proqram vasitələri və komplekslərinin işlənilməsi, praktiki tətbiqi, müşayiət edilməsi və təkmilləşdirilməsini təmin edən elm sahəsidir
Proqram mühəndisliyi təkcə proqram təminatının texniki məsələləri ilə deyil, həm də proqram layihələrinin idarə edilməsi, maliyyələşdirilməsi, kollektivin idarə edilməsi və s. kimi məslələrlə də məşğul olur. Bundan əlavə, proqram mühəndisliyinin əsas məqsədlərindən biri də proqram təminatının istehsalı prosesini dəstəkləmək, maksimal effektivliyə və keyfiyyətə nail olmaq üçün vasitə, metod və nəzəriyyələrin işlənilməsindən ibarətdir.
Proqram təminatı mühəndisliyi proqram təminatının dizaynı, yaradılması, idarə edilməsi ilə maraqlanan sahədir. İlk dəfə 1968-ci ildə NATO-nun keçirdiyi proqram təminatı mühəndisliyi konfransında bu termindən istifadə edilib. İEEE tərəfindən proqram təminatı mühəndisliyi barədə "Software Engineering Body of Knowledge" (SWEBOK) nəşr olunub.
== Proqram təminatının yaradılmasının mərhələləri ==
Proqram təminatı mühəndisliyi dinamik şəkildə dəyişən peşə sahəsidir. Aparat platformalarının fasiləsiz şəkildə inkişaf etməsi, eyni zamanda, onların sənaye və istehsalatın müxtəlif sahələrində tətbiqinin getdikcə artması proqram təminatına olan tələbatı daha da artırır. Bununla yanaşı, proqramlaşdırma texnologiyaları da dayanmadan inkişaf edir. Minlərlə proqramlaşdırma dili mövcud olduğuna görə bu dillər üçün müxtəlif kitabxanalar, modullar, işlənilmə mühiti və s.
Kross platform proqram təminatı
Cross platform və ya çoxlu platforma proqramları birdən çox kompüter platforması üçün yazılan proqramlardır. Kompüter platforması dedikdə aparat və proqram təminatından (əməliyyat sistemindən) ibarət platforma başa düşülür. Çox vaxt isə cross platform dedikdə bir proqramın bir neçə əməliyyat sistemində işləməsi başa düşülür.